Από τις ιστορίες που θα μπορούσαν να γίνουν βιβλίο είναι αυτή που εξελίσσεται γύρω από την ιδέα και εσωτερική ανάγκη του Αντώνη Κατσά να ασχοληθεί με την ιστορική περίοδο της Μακρονήσου. Το έργο «Στο Σύρμα» γράφτηκε αρχικά και ανέβηκε ως θεατρικό που ανέβασε (και θα ξανανεβάσει) η «Θεατρική Διαδρομή», ακολούθως έγινε βιβλίο και τώρα ολοκληρώνεται και ως ταινία μεγάλου μήκους.

Ο δικηγόρος Αντώνης Κατσάς, είναι και σεναριογράφος και βοηθός σκηνοθέτη, με συμβολή στη διδασκαλία και απόδοση των ρόλων,  για τις ανάγκες της ταινίας. Όπως ο ίδιος λέει, είναι από τους ανθρώπους που ενδιαφέρεται να οργανώνει μια ιστορία από το μηδέν. Έχει δει πάνω από 4.000 πρόβες της «Θεατρικής Διαδρομής» από 6 καταξιωμένους σκηνοθέτες, ενώ ήταν παρών στο 95% των γυρισμάτων της ταινίας. Τον συναντήσαμε μαζί με τον σκηνοθέτη της ταινίας και διευθυντή φωτογραφίας Λεωνίδα Παπαδόπουλο, με αφορμή την ολοκλήρωση των γυρισμάτων, στα οποία συμμετείχαν πολλοί ερασιτέχνες αλλά και επαγγελματίες ηθοποιοί.

Ο Λεωνίδας Παπαδόπουλος έχει ουσιαστικά την ευθύνη όλης της διεύθυνσης παραγωγής, της σκηνοθεσίας, της κινηματογράφησης και όλου του post production. Στο κομμάτι της σκηνοθεσίας είναι η πρώτη του δουλειά σε ταινία, ενώ στο παρελθόν έχει κάνει μικρότερες παραγωγές, όπως διαφημιστικά.

Έξω από το γραφείο μας, πριν ξεκινήσει η συζήτηση, η ανταλλαγή ιδεών μεταξύ τους δεν σταμάτησε ούτε δευτερόλεπτο, προκειμένου η κάθε σκηνή να είναι όσο πιο τέλεια γίνεται, μετά το μοντάζ.

Και αξίζει να γνωρίζουμε πως το αποτέλεσμα μέχρι στιγμής έχει εκπλήξει και τους ίδιους, αφού είναι πολύ πάνω από τις αρχικές προσδοκίες και η ταινία διεκδικεί επάξια την προβολή της σε μεγάλες κινηματογραφικές αίθουσες. Άλλωστε σύντομα αναμένεται να τη δούμε σε φεστιβάλ αλλά και σε προβολές ανά την Ελλάδα, αφού φυσικά γίνει η πρεμιέρα στην Καλαμάτα.

Μια ταινία που ολοκληρώθηκε χωρίς προϋπολογισμό. Σχολιάζοντας το γεγονός πως είναι μια low budget παραγωγή, αντιλαμβανόμαστε πως επί της ουσίας είναι no budget. 

- Πώς ξεκίνησε η συγγραφή;

Αντώνης Κ.  Όλη η ιστορία ξεκίνησε από τη διαπίστωση που έκανα ότι ένα χρονικό διάστημα, τεράστιο ιστορικά σε μέγεθος και γεγονότα, που διαδραματίστηκαν σε μια πολύ έντονα φορτισμένη ατμόσφαιρα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όχι μόνο δεν είναι γνωστή στο ευρύτερο κοινό και κυρίως στη νέα γενιά, αλλά έχει γίνει και προσπάθεια διαστρέβλωσης κάποιων γεγονότων και κινήτρων. Αναφέρομαι στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου και ιδιαίτερα στην ιστορία της Μακρονήσου. Χαρακτηριστικό είναι το ότι σε μια περίοδο από το 1947 έως το 1950 και αργότερα, από ένα ξερονήσι που βρίσκεται απέναντι από το Λαύριο, μήκους 13 χλμ και μέγιστου πλάτους 2,5 χλμ. πέρασαν και βασανίστηκαν  δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, με τις ευλογίες του επίσημου κράτους. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης, μέθοδοι που οδήγησαν στο να χαρακτηριστεί αυτό το νησί ως Νταχάου της Μεσογείου. Και η ιστορία αυτή ούτε διδάσκεται, ούτε αναφέρεται, παρά μόνο όταν επιχειρείται να διαστρεβλωθούν κάποια πράγματα.

- Αμφισβητήθηκε το περιεχόμενο της ιστορίας;

Αντώνης Κ.  Επειδή είναι απόλυτα ιστορικά τεκμηριωμένο το περιεχόμενο του έργου, δεν υπάρχει εύκολη δυνατότητα αμφισβήτησης, εκτός φυσικά αν κάποιος είναι κακόπιστος. Εγώ εκείνο που εισπράττω είναι μια έντονη αδημονία να δει ο κόσμος την ταινία και φυσικά περισσότερο από ανθρώπους που γνωρίζουν καλά την ιστορία, μέσα από οικογενειακά βιώματα. Αυτό το εγχείρημα θα συμβάλει και στην ιστορική ανάδειξη μιας περιόδου που είχε πάρα πολύ έντονα χαρακτηριστικά, που ήταν ιδιαίτερα φορτισμένη και μέχρι τώρα δεν έχει αναδειχθεί όσο της αξίζει.

- Πως προέκυψε το περιεχόμενο;

Αντώνης Κ. Το βιβλίο αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις, ακόμα και σε πραγματικά πρόσωπα, χωρίς να υπάρχει πλήρης αντιστοίχιση των γεγονότων και της δράσης των προσώπων, γιατί κυρίως είναι μυθοπλασία. Η αρχική μου σκέψη ήταν να μετατρέψω σε θεατρικό κείμενο το “Οδός Αβύσσου αριθμός 0” του Μενέλαου Λουντέμη. Κι έτσι ξεκίνησα. Ο Λουντέμης ήταν από αυτούς που βασανίστηκαν στη Μακρόνησο. Στην πορεία, όμως, ανακάλυψα ότι δεν θα πρέπει να δεσμευτώ από το βιβλίο, αλλά να γράψω ένα θεατρικό κείμενο από την αρχή, που θα περιείχε στοιχεία από το εν λόγω βιβλίο -και περιέχει πράγματι ορισμένα- αλλά ταυτόχρονα περιέχει και ιστορίες ανθρώπων που βασανίστηκαν στη Μακρόνησο. Αληθινές ιστορίες που μετατράπηκαν σε θεατρικούς διαλόγους, χωρίς απαραιτήτως να είναι ακριβείς, σίγουρα όμως χωρίς να τους λείπει το ουσιαστικό περιεχόμενο.

- Προσωπικά βιώματα περιέχει;

Αντώνης Κ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη σκηνή του έργου είναι βιωματική, και αφορά στην ιστορία της μητέρας μου, η οποία επισκέφθηκε τον πατέρα μου, όταν ήταν κρατούμενος στις φυλακές Αλεξανδράκη την περίοδο της χούντας. Ήταν στο μήνα της να γεννήσει τη μικρή μου αδερφή και προσπαθούσε να τον πείσει να υπογράψει δήλωση μετάνοιας. Αυτό το πραγματικό προσωπικό βιωματικό στοιχείο έχει γίνει σκηνή στο θεατρικό. Και αρκετές άλλες τέτοιου είδους ιστορίες.

- Η αρχή έγινε με το θεατρικό, ακολούθησε το βιβλίο και μετά η ταινία. Πως προέκυψε αυτή η αλληλουχία;

Αντώνης Κ. Το θεατρικό ξεκίνησε από το ότι δεν υπήρχε κανένα θεατρικό γι' αυτό το τεράστιο γεγονός. Έχουν γυριστεί ντοκιμαντέρ, η ταινία “Happy Day” του Παντελή Βούλγαρη, κι έχουν γραφτεί περίπου στα 100 βιβλία, όμως κανένα δεν είναι θεατρικό. Απ’ όλο αυτό το υλικό, εγώ συνέλεξα συγκεκριμένα στοιχεία και τα μετέτρεψα σε ένα θεατρικό κείμενο. Απευθύνθηκα στον εκδοτικό οίκο «Σύγχρονη Εποχή», απ’ όπου μου είπαν ότι συνήθως δεν εκδίδουν θεατρικά έργα. Όταν το διάβασαν όμως, μου τηλεφώνησαν να μου πουν ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Ανέλαβαν την έκδοση και τη διακίνηση του βιβλίου, με δικά τους έξοδα και φυσικά εγώ τους εκχώρησα όλα τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου. Αμέσως αυτό το έργο, ενώ ήταν υπό έκδοση και ακόμα στα χειρόγραφα, η Θεατρική Διαδρομή αποφάσισε ομόφωνα, με σκηνοθέτη τον Κώστα Χαλκιά να το ανεβάσει στην Καλαμάτα ως θεατρική παράσταση τον Φεβρουάριο του 2020. Μετά όμως από 9 παραστάσεις με γεμάτη την αίθουσα και κλεισμένες από θεατές όλες τις επόμενες παραστάσεις, αναγκαστήκαμε να το κατεβάσουμε λόγω του κορονοϊού. Προγραμματίζουμε, όμως, να το επαναφέρουμε μάλλον στο τέλος αυτού του έτους, με την προϋπόθεση ότι δεν θα έχουμε πρόβλημα με τον κορονοϊό και όλα θα είναι καλά.

- Πώς ξεκίνησε η ιδέα της ταινίας;

Λεωνίδας Π.  Βγήκαμε για ένα ποτό με τον Αντώνη, μου έδειξε το σενάριο, πριν ακόμα εκδοθεί το βιβλίο, είδα μερικές σελίδες και είπα “πάμε να το κάνουμε ταινία”. Ήταν ένας χρόνος πριν εκδοθεί το βιβλίο και γίνει παράσταση.

Αντώνης Κ. Πράγματι. Για εμένα ήταν μεγάλη χαρά και τιμή η πρόταση του Λεωνίδα και προχωρήσαμε. Τότε είχα την ευτυχία να γράφω ένα βιβλίο, να ανεβαίνει ως θεατρικό πριν εκδοθεί, και αφού εκδόθηκε, το σενάριο να γίνει ταινία, σε ένα διάστημα που επικρατούσε ο κορονοϊός.

- Τι ήταν αυτό που κέντρισε το ενδιαφέρον από άποψη παραγωγής;

Λεωνίδας Π. Είναι και λίγο προσωπικό -δεν έχει να κάνει με το βιβλίο- έχοντας την εμπειρία 20 χρόνων σε παραγωγές της Αθήνας. Τα προηγούμενα χρόνια έλεγα σε όλους τους επαγγελματίες εδώ, “πάμε να κάνουμε μια ταινία” καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει κάνει την παραγωγή μιας ταινίας πολύ πιο εύκολη και μπορούμε να έχουμε και μέσα και συμμετοχές σε φεστιβάλ. Κανένας όμως δεν έγραφε σενάριο. Ξαφνικά, λοιπόν, είχα μπροστά μου ένα σενάριο. Ήταν ο ενθουσιασμός αρχικά, αλλά επίσης το θέμα και ο τρόπος γραφής  που με κέντρισε και είπα “πάμε”.

- Και ξεκινήσατε χωρίς προϋπολογισμό.

Λεωνίδας Π. Ναι, χωρίς  budget. Επειδή η αρχική ιδέα ήταν να γίνει με τα παιδιά της ομάδας που είχαν παίξει στη θεατρική παράσταση, ως τοπική παραγωγή. Μετά τα πρώτα γυρίσματα όμως, είδαμε ότι άρεσε πολύ η ιδέα και αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε και επαγγελματίες ηθοποιούς, για να μπορεί να αποκτήσει η ταινία πρόσβαση και σε ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από την Καλαμάτα.

- Όταν ανέβηκε ο πήχης όμως εντάξατε και επαγγελματίες;

Λεωνίδας Π. Οι συντελεστές αυτής της ταινίας, είτε τεχνικοί, είτε ηθοποιοί, έχουν σχέση με τη Μεσσηνία, με κάποιον τρόπο. Έτσι, έπαιξαν ρόλο η εντοπιότητα και οι προσωπικές μας σχέσεις, όπως με τον Γιώργο Γιαννόπουλο, με τον οποίο γνωριζόμαστε χρόνια ή με τον Γιώργο Χρανιώτη, ο οποίος επίσης έχει καταγωγή από τη Μεσσηνία και είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν.

Αντώνης Κ. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα πάρα πολύ να ευχαριστήσω πρώτα τον Λεωνίδα που ανέλαβε αυτό το δύσκολο εγχείρημα και με ελάχιστα μέσα, κατάφερε να δημιουργήσει μια ταινία μεγάλου μήκους. Χωρίς καμία διάθεση κολακείας του, θεωρώ ότι έδωσε την ψυχή του σε αυτό το εγχείρημα. Επίσης, πιστεύω ότι το τελικό αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες μας.

Ειδικότερα, για τους επαγγελματίες ηθοποιούς ευχαριστούμε τον Γιώργο Χρανιώτη, τον Γιώργο Γιαννόπουλο, τον Περικλή Αλμπάνη, τον Βασίλη Κολοβό, την Εύη Γιαννακοπούλου, τον Γιώργο Τσαπόγα, τον Άρη Τσαμπαλίκα, τη Βάσω Φιλιππίδου και τον Κώστα Μιχαλόπουλο.

Ταυτόχρονα, να ευχαριστήσω όλα τα παιδιά που ανέλαβαν τους ρόλους που τους ανέθετε ο Λεωνίδας, και ανταποκρίθηκαν με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και πάθος χωρίς να λογαριάσουν κόπο και χρόνο. Υπάρχουν σκηνές που γυρίστηκαν και 10 φορές, σε διαφορετικό χρόνο. Επίσης, ένα τεράστιο ευχαριστώ οφείλουμε σε όλα τα παιδιά της «Θεατρικής Διαδρομής» και των άλλων ερασιτεχνικών σχημάτων, που πλαισίωσαν αυτήν την προσπάθεια και φτάνουν συνολικά στον αριθμό τους 75. Αυτό -εκτός των άλλων- το θεωρώ και προσωπική μου δικαίωση και του Λεωνίδα. Στο επίπεδο το προσωπικό και το κοινωνικό που με αφορά, την επί πάρα πολλά χρόνια παρουσία στα πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα της πόλης και του νομού μας, μου την ανταπέδωσαν με το παραπάνω όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που έδωσαν την ψυχή τους, για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Επίσης, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε την Τζένη Μανιατέα στα κουστούμια, την Κική Μήλιου ως ενδυματολόγο του Γιώργου Χρανιώτη, τον Βενετσάνο Μπαλόπουλο στα σκηνικά και τον Πάνο Κουραμπά στην ηχοληψία. Αλλά και όλους όσοι συνέβαλλαν με κάθε τρόπο. Κι επίσης όλους αυτούς που μας βοήθησαν κατά την ώρα των γυρισμάτων με διάφορους τρόπους.

- Κάποια σημεία που θα μείνουν αξέχαστα;

Αντώνης Κ. Υπάρχει μία σκηνή που γινόταν πραγματικά στη Μακρόνησο. Έβαζαν γυμνούς τους εξόριστους μέσα στο τσουβάλι, μαζί  με γάτες, το έκλειναν και τους πέταγαν στη θάλασσα. Οι γάτες στην απόγνωσή τους ξέσκιζαν τις σάρκες  τους και η αλμύρα της θάλασσας επέτεινε το μαρτύριό τους, με σκοπό να υπογράψουν δήλωση μετάνοιας. Και αυτή η σκηνή υπάρχει στην ταινία. Όταν λοιπόν τη γυρίζαμε και βάλαμε τον Γιώργο Χρανιώτη στο σακί και το  κλείσαμε με το σκοινί, τραβήξαμε το σακί από το νερό της θάλασσας και δεν άνοιγε. Είχε σφίξει το σκοινί και δεν άνοιγε το σακί. Φανταστείτε τον πανικό που επικράτησε με τον Γιώργο να φωνάζει. Φυσικά δεν είχε υπάρξει κανένας κίνδυνος. Ήταν έντονη σκηνή.

Λεωνίδας Π. Μια σκηνή που γυρίστηκε στο σχολείο της Αρχαίας Μεσσήνης, πέρυσι χειμώνα, κοντά στα μεσάνυχτα. Είχαμε παγώσει. Ήμασταν από το πρωί κι έπρεπε να τελειώσει η σκηνή, για να φύγουμε. Ήταν δύσκολη η κατάσταση…

Αντώνης Κ. Μας είχαν φέρει τσίπουρα οι κάτοικοι, για να ζεσταθούμε και όταν ήρθε η ώρα της σκηνής, ο πρωταγωνιστής Γιάννης Φωτεινόπουλος ξέχναγε τα λόγια του από τα τσίπουρα και χρειάστηκε να γυρίσουμε τη σκηνή 10 φορές. Μας πήραν ξημερώματα μέχρι να τελειώσουμε.

Μια άλλη σκηνή γυριζόταν στο Πολυλίμνιο. Η Ελένη Γιαννούλη άρχισε να βγάζει τα ρούχα της για τις ανάγκες της σκηνής, κι έγινε αντικείμενο φωτογράφισης πολλών τουριστών που περνούσαν εκείνη την ώρα και δεν είχαν αντιληφθεί τι γινόταν.

-  Η τεχνολογία πως βοήθησε;

Λεωνίδας Π. Χρησιμοποιήθηκε κινηματογραφική ψηφιακή κάμερα, η οποία ακόμα και 10 χρόνια πριν ήταν αδιανόητο να την έχει κάποιος σε μια τέτοια παραγωγή. Μας δίνει την ίδια ακριβώς ποιότητα που μας δίνουν και οι παραγωγές στο Χόλιγουντ. Μεταξύ άλλων, ακόμα και η χαμηλή κατανάλωση των φωτιστικών led μας βοήθησε να κάνουμε νυχτερινά γυρίσματα, με μπαταρίες, χωρίς γεννήτριες.

- Ήταν εύκολο να βρεθούν σημεία για να γίνουν τα γυρίσματα;

Λεωνίδας Π. Επειδή η ιστορία εκτυλίσσεται το 1940 και το 1950 ήταν μια ιδιαίτερη διαδικασία να βρούμε χώρους που να μην προδίδουν τη σημερινή εποχή. Για τη Μακρόνησο, μεγάλο μέρος των γυρισμάτων έγιναν σε νταμάρι στα Αγριώματα και στο λιμανάκι στις Κιτριές.

Αντώνης Κ.  Ακόμα, έγιναν γυρίσματα στο σχολείο της Αρχαίας Μεσσήνης, στον Αγροτικό Συνεταιρισμό της Γλυφάδας, στο Αστυνομικό τμήμα Μελιγαλά, στα Δικαστήρια Τρίπολης, στο πάρκο Αγίας Τριάδας στη Μεγαλόπολη, στο λιμάνι της Καλαμάτας, σε αντίσκηνο της Πρόνοιας και σε άλλα σημεία.

- Πότε θα δούμε την ταινία;

Λεωνίδας Π. Θα έχει ολοκληρωθεί το Πάσχα, και από τότε για τους επόμενους μήνες θα κυνηγήσει την τύχη της σε φεστιβάλ, για να πετύχει καλύτερη διανομή. Θα συμμετάσχουμε σε όσα περισσότερα μπορούμε, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έως και στο Φεστιβάλ ελληνικού κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Από τον Οκτώβριο και μετά θα κάνει πρεμιέρα στην Καλαμάτα, για να ανοίξει τα φτερά της προς όλη Ελλάδα.

- Ως προς το αποτέλεσμα; Πιστεύετε μπορεί να υπάρξει συνέχεια;

Λεωνίδας Π. Είμαστε απολύτως ικανοποιημένοι. Για εμένα ήταν κι ένα στοίχημα, για να αποδείξουμε ότι δεν είναι μόνο η Αθήνα που μπορεί να κάνει μια ταινία μυθοπλασίας. Στην Καλαμάτα υπήρχε πάντα το έμψυχο δυναμικό και η τεχνολογία μάς βοηθάει να συνεχίσουμε να κάνουμε μυθοπλασίες.

Αντώνης Κ. Είμαι ευτυχής που βίωσα αυτήν την απίστευτη εμπειρία γυρίσματος μιας ταινίας για περίπου δύο χρόνια, γεγονός που βοήθησε πάρα πολύ να ανταπεξέλθω και ψυχολογικά στη σκοτεινή αυτή περίοδο του κορονοϊού. Έχω πλήρη βεβαιότητα ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ καλό. Υπερβαίνει τις αρχικές προσδοκίες μας και θα το ευχαριστηθεί ο κόσμος.

Επιπλέον, να σας εξομολογηθώ προσωπικά ότι είμαι φαν του θεάτρου, γι’ αυτό και θα επανέλθει η «Θεατρική Διαδρομή» με τη θεατρική παράσταση του ίδιου έργου, εμπλουτισμένη φυσικά και με την εμπειρία των γυρισμάτων της ταινίας, γύρω στα τέλη του χρόνου.