Υπάρχουν πράγματι ενδείξεις ανάκαμψης, κυρίως από τον μεγάλο αριθμό τουριστών που συρρέει στα ελληνικά νησιά, όπως και στο Καστελόριζο. Η ανάπτυξη έχει επιστρέψει αν και μάταια. Οι πληγές παραμένουν παντού. Όπως οι Έλληνες γνωρίζουν πολύ καλά, μετά από τη μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων και τη σχεδόν 25% υποχώρηση του ΑΕΠ από το 2008, κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για «success story». Οι προβλέψεις του Γ. Παπανδρέου ήταν λανθασμένες και αυτό είναι το μάθημα του οκταετούς πόνου της Ελλάδας.

Μια καλή άποψη που θα πρέπει να τεθεί σχετικά με τις επίπονες διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ότι μετασχηματίζουν φλεγμονώδη πολιτικά επιχειρήματα σε τεχνικά θέματα που καλούνται να εξομαλύνουν ανώνυμοι, απολιτικοί γραφειοκράτες. Όταν κάποτε οι χώρες πολεμούσαν για πόρους ή για εδάφη, τώρα η ένταξή τους σε μια ομάδα κρατών με κοινούς κανόνες οδηγεί τις διαφωνίες τους σε μακρές διαπραγματεύσεις που με τη σειρά τους καταλήγουν σε ανακοινώσεις που κανείς δεν διαβάζει. Πολύ βαρετό και ίσως λίγο αντιδημοκρατικό. Αλλά καλύτερο απ’ ό, τι προηγείτο.

Ωστόσο, υπάρχει κάτι ιδιοτελές σε αυτήν την υπόθεση. Η Ελλάδα δημιούργησε τα δικά της προβλήματα, αλλά ήταν σε μεγάλο βαθμό θεατής καθώς οι «λύσεις» επιβλήθηκαν από άλλους. Οι κανόνες των προγραμμάτων διάσωσής της αντικατόπτριζαν την εγκατάσταση της απόλυτης λιτότητας ως επίσημου δόγματος της ευρωζώνης. Και ήταν το θύμα της κακής πολιτικής καθώς και της πολιτικής εξουσίας. Ωστόσο, οι προβλέψεις για την ανάκαμψη της αποδείχθηκαν αμείλικτα αισιόδοξες, καθώς η λιτότητα που επισκέφθηκε στη χώρα, προκάλεσε, όπως ήταν εντελώς προβλέψιμο, την εμβάθυνση της ύφεσης και καθιστούσε τα χρέη της όλο και πιο αδύνατο να αποπληρωθούν. Ήταν ο πιο καταστροφικός τρόπος να φανταστεί κανείς. Τώρα, η Ελλάδα, που έχει απομείνει με ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες, πολύ υψηλούς φορολογικούς συντελεστές, αδύναμα θεσμικά όργανα και άθλια δημογραφικά στοιχεία, θα πρέπει να πετυχαίνει μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα (δηλαδή πριν από την καταβολή τόκων) για τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες.

Αυτή είναι η μαγική σκέψη που μεταμφιέζεται ως πολιτική. Πολύ συχνά στη σημερινή Ευρώπη, τα οξεία προβλήματα δεν διαλύονται από αργυρούς διπλωμάτες, αλλά μάλλον μετατρέπονται σε χρόνιες ασθένειες που παραμένουν ανεκτές, έως ότου δεν είναι. Είναι αλήθεια ότι οι τραπεζικές μεταρρυθμίσεις και οι θεσμικές αλλαγές έχουν καταστήσει την ευρωζώνη πιο ανθεκτική. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ, μία ερασιτεχνική ομάδα πρώην κομμουνιστών και καθηγητών που ανήλθαν στην εξουσία από τους απελπισμένους ψηφοφόρους το 2015, είδαν τη δική τους μαγική θεώρηση αντι-λιτότητας να συνθλίβεται γρήγορα. (Οι παράπλευρες απώλειες ήταν οι έλεγχοι κεφαλαίων που δεν έχουν ακόμη καταργηθεί, όπως παραπονιούνται οι ξενοδόχοι και οι εργαζόμενοι στις οικοδομές στο Καστελόριζο). Η Ελλάδα αποδείχθηκε ότι είχε απλή επιλογή: ένα καταστροφικό Grexit ή συνθηκολόγηση στους τιμωρητικούς όρους που απαιτούσαν οι πιστωτές της για να την κρατήσουν στο ευρώ.

Αλλά η αποτυχία της ευρωζώνης να καταρρεύσει εξέθρεψε τον εφησυχασμό. Τους τελευταίους έξι μήνες, εν μέσω ασυνήθιστα θετικών πολιτικών και οικονομικών συνθηκών, οι κυβερνήσεις δεν κατάφεραν να συγκεντρώσουν τη βούληση να δημιουργήσουν την άμυνα της ζώνης του ευρώ ενάντια στον επόμενο σοκ. Επίσης, δεν χρησιμοποίησαν το χώρο που τους παρείχαν οι μικρότεροι αριθμοί μεσογειακών διαβάσεων για να παράγουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για το άσυλο. Αντ’ αυτού καταναλώθηκαν σε άσκοπη μάστιγα αντιπαραθέσεων για τις ποσοστώσεις. Οι πρόχειρες λύσεις στην Τουρκία και τη Λιβύη δεν μπορούν να διαρκέσουν για πάντα.

Αυτά τα ζητήματα συνεχίζονται για χρόνια, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη εντός και μεταξύ των χωρών. Όπως φαίνεται, οι κυβερνήσεις επιλέγουν την εύκολη διέξοδο. Είναι απλούστερο να περιφρονούν και να καθυστερούν παρά να σπάσουν τα ταμπού, όπως η διαγραφή του ελληνικού χρέους ή η σφυρηλάτηση μιας ενιαίας πολιτικής ασύλου. Ένα μάθημα, λοιπόν, από την κρίση στην Ελλάδα είναι ότι το ενιαίο νόμισμα είναι πιο δύσκολο να σπάσει απ’ ό,τι προέβλεπαν οι επικριτές του. Ένα άλλο θέμα είναι ότι η ΕΕ θα φτάσει στα άκρα, συμπεριλαμβανομένης και της εξαθλίωσης των δικών της μελών, για να αποφύγει τη λήψη σκληρών αποφάσεων.

Ασταθής αλλά ακόμα όρθια

Η ικανότητα της ΕΕ να αναβάλει δύσκολες αποφάσεις  κάποτε ήταν δείγμα της  ανθεκτικότητάς της, ή τουλάχιστον της ικανότητά της να διαχειρίζεται τις διαφωνίες. Αλλά σε έναν πιο απρόβλεπτο κόσμο, όπου η Ευρώπη αγωνίζεται κατά της αστάθειας εκτός των συνόρων της και κατά του λαϊκισμού στο εσωτερικό της, κινδυνεύει να γίνει η αδυναμία της.

Εναλλακτικά μοντέλα, από τον κινεζικό κρατικό καπιταλισμό έως τον κακοποιημένο εθνικισμό της Ρωσίας, είναι διαθέσιμα και κερδίζουν υποστηρικτές όταν οι ψηφοφόροι χάνουν την πίστη τους στο ευρωπαϊκό μοντέλο. Το νιώθεις ιδιαίτερα έντονα στο Καστελόριζο, μόλις 20 λεπτά από την αυταρχική Τουρκία του Ερντογάν. Αλλά η προειδοποίηση πρέπει να αντηχεί σε ολόκληρη την ήπειρο.-

ΑΠΕ ΜΠΕ