«Από το 1950 μέχρι το 1970, μια εποχή κυρίως επικεντρωμένη στο ρόλο και τη σημασία της μητέρας, το σχεδόν αποκλειστικό ενδιαφέρον των ερευνητών γύρω από την πατρότητα στρεφόταν στην κατανόηση του ρόλου του πατέρα, μελετώντας οικογένειες χωρίς πατέρα. Η απουσία δεν αναφερόταν μόνο στη φυσική αλλά και στην ψυχική – συναισθηματική. Οι έρευνες γύρω από την πατρική απουσία βασίστηκαν στο σκεπτικό ότι συγκρίνοντας τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα των παιδιών που μεγάλωσαν χωρίς ή με ανεπαρκή πατέρα, θα μπορούσε να προσδιοριστεί μέσα από έναν αντίστροφο δρόμο, το είδος της επιρροής του πατέρα. Ο αριθμός αυτών των ερευνών είναι μεγάλος και τα αποτελέσματά τους συχνά αντιφατικά. Οι συσχετίσεις που εντοπίστηκαν ανάμεσα στην πατρική απουσία και στα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας των παιδιών θα μπορούσαν σε γενικές γραμμές να συνοψιστούν σε διαταραχές ταυτότητας φύλου, ανεπάρκειες στη γνωστική σφαίρα, χαμηλή σχολική επίδοση, αδυναμία ελέγχου των ενορμήσεων και κατ’ επέκταση προβλήματα συμπεριφοράς και δυσκολία αποδοχής της εξουσίας. Ωστόσο η φύση της μεθοδολογίας των ερευνών έθεσε το ερώτημα κατά πόσο για τα παραπάνω αποτελέσματα ευθύνεται απαραίτητα η πατρική απουσία και όχι μια γενικότερη δυσλειτουργία της οικογένειας ή και άλλα κοινωνικά προβλήματα.
Η Francoise Hurstel (ψυχαναλύτρια και καθηγήτρια ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Louis Pasteur του Στρασβούργου) το 1987 τοποθετεί την αντιφατικότητα των αποτελεσμάτων των ερευνών στη σύγχυση που δημιουργείται όταν χρησιμοποιούνται αδιακρίτως οι όροι «πατρικός ρόλος» και «πατρική λειτουργία», οι οποίοι παραπέμπουν σε δυο ξεχωριστές διαστάσεις. Ο πρώτος παραπέμπει σε βιογραφικά δεδομένα και στο τι κάνει ο πατέρας και ο δεύτερος στη συμβολική αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του στο πλαίσιο του οιδιποδείου. Κατά πόσο όμως η φυσική παρουσία του πατέρα μέσα στην οικογένεια συνεπάγεται τη συμβολική παρουσία του μέσα στο ίδιο το υποκείμενο; Η μια συνθήκη δεν προϋποθέτει την άλλη, μιας και το οιδιπόδειο μπορεί να συγκροτηθεί παρά τη φυσική απουσία του πατέρα, καθώς και το αντίθετο, μιας και πολλά αγόρια και κορίτσια βρίσκονται στο επίπεδο του οιδιποδείου τη στιγμή που στην οικογενειακή τους πραγματικότητα υπήρχε κάποιο πρόσωπο που ονομαζόταν πατέρας.
Ο πατέρας λοιπόν καθορίζει το παιδί τόσο μέσα από τη συμβολική λειτουργία της πατρότητας όσο και με έναν άμεσο τρόπο, μέσα από τη συναλλαγή μαζί του. Με άλλα λόγια, το πρόσωπο που ονομάζεται πατέρας καλείται να εκπληρώσει την πατρική λειτουργία σε συμβολικό επίπεδο, αλλά και να αναλάβει τον ρόλο του πατέρα στην οικογένεια.
Η πρωταρχική διάσταση της πατρικής λειτουργίας συνίσταται στην απαγόρευση της συγχώνευσης μητέρας – παιδιού. Αναλύσεις από τον χώρο της ψυχανάλυσης, της ανθρωπολογίας αλλά και της ιστορίας έχουν επισημάνει το θεμελιώδη και παγκόσμιο χαρακτήρα της πατρικής λειτουργίας. Πρόκειται για τη συμβολική τομή που εισάγει το παιδί στον κόσμο της γλώσσας και του πολιτισμού και επιτρέπει στη γεννήτρια να γίνει μητέρα, παραπέμποντας και τους δυο στη βασική απαγόρευση που διέπει το σύστημα της συγγένειας: την απαγόρευση της αιμομιξίας. Μια τομή που αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση για να ενστερνιστεί το παιδί την ταυτότητα του αγοριού ή του κοριτσιού και να καταλάβει συγκεκριμένη θέση στο γενεαλογικό σύστημα. Η διπλή διαφοροποίηση των γενεών και του φύλου το εισάγει στο οιδιπόδειο και στη δόμηση της ταυτότητας.
Έτσι το κάθε παιδί γεννιέται δυο φορές: μια φορά στον κόσμο των ζώντων και μια δεύτερη στην ανθρωπότητα, στον κόσμο της γλώσσας και του πολιτισμού. Ανάμεσα στη μια και στην άλλη γέννηση υπεισέρχεται το όνομα, το πρόσωπο και το χρέος του πατέρα. Μέσα από την αναγνώριση του ονόματος του πατρός το παιδί ξεχωρίζει από τη μητέρα και από «μερικό αντικείμενο» καθίσταται «υποκείμενο». Ως υποκείμενο μπορεί να οικοδομήσει την ταυτότητα του φύλου και να τοποθετηθεί στη προδιαγεγραμμένη γενεαλογική θέση.
Αυτή η θεμελιώδης συμβολική λειτουργία, που θα πρέπει να είναι εξασφαλισμένη για κάθε παιδί, είναι ανεξάρτητη από το όποιο σχήμα κοινωνικής και πολιτισμικής πραγματικότητας, τους γονικούς ρόλους και τις συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Για να μπορέσει η πατρική λειτουργία να αποτελέσει καθοριστικό ρόλο για το παιδί, χρειάζεται η μητέρα να του παραχωρήσει αυτή τη συμβολική θέση. Εφόσον η θέση που κατέχει στο λόγο της μητέρας παραμένει ανυπόστατη ή αγνοημένη, ο πατέρας βρίσκεται αποκλεισμένος τόσο από τη μητέρα όσο και απ΄ το παιδί του».

*O Γρηγόρης Λακιώτης είναι Ψυχίατρος παίδων και εφήβων

Διαβάστε περισσότερα στο Go On #25 που κυκλοφορεί.

Προσοχή!!! Η αναδημοσίευση του παραπάνω άρθρου ή μέρους του επιτρέπεται μόνο εφόσον αναφέρεται στην καταχώρηση ως πηγή η eforigi.gr με ενεργό σύνδεσμο.