Του
Γρηγόρη Λακιώτη
Ψυχιάτρου Παιδιών κι Εφήβων

Η απόφαση να γράψω αυτό το κείμενο πηγάζει από την τετραετή εμπειρία με γονείς στο ιδιωτικό μου ιατρείο, αλλά και από τη σχεδόν διετή συνεργασία με μια Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας σε κοντινό νομό.
Θα σας κάνω μια εισαγωγή που ίσως φανεί χρήσιμη, για το τι είναι η παιδοψυχιατρική αξιολόγηση, καθώς η πλειοψηφία των εισερχομένων περιπτώσεων συναντά τον παιδοψυχίατρο για πρώτη φορά.
Χωρίζω χονδρικά τα αιτήματα για αξιολόγηση σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την πηγή προέλευσης:
• Η πρώτη έχει να κάνει με τις παραπομπές από διάφορους φορείς (σχολεία, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, κέντρα μελέτης κλπ.).
• Στη δεύτερη κατηγορία το αίτημα πηγάζει από τους ίδιους τους γονείς, οι οποίοι παρατηρούν κάποια συμπεριφορά ή δυσκολία στο παιδί τους και -μην έχοντας τη δυνατότητα για αποκωδικοποίηση- απευθύνονται στον ιατρό.
• Στην τρίτη κατηγορία το αίτημα πηγάζει από το ίδιο το παιδί.

Η παιδοψυχιατρική αξιολόγηση έχει πολλές ομοιότητες με τις αξιολογήσεις άλλων ιατρικών ειδικοτήτων. Ο σκοπός του ιατρού είναι να συλλέξει όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες για τον ασθενή του προκειμένου να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα. Με λίγα λόγια, πέρα από μια απλή εξέταση, η αξιολόγηση είναι μια διαδικασία που εκ των πραγμάτων έχει μια χρονική διάρκεια. Ξεκινώντας από τη λήψη ιστορικού από τους γονείς (οικογενειακό, περιγεννητικό, αναπτυξιακό, ιατρικό, μαθησιακό), η αξιολόγηση συνεχίζει με την παιδοψυχιατρική εξέταση του παιδιού. Πολλές φορές, όπως ο παθολόγος ζητά να γίνουν εργαστηριακές εξετάσεις (αιματολογικές, απεικονιστικές κ.α.), έτσι και ο παιδοψυχίατρος μπορεί να ζητήσει να γίνουν και άλλες αξιολογήσεις όπως λογοπεδική, εργοθεραπευτική, ψυχολογική, προκειμένου να απορρίψει αρχικές υποθέσεις και να καταλήξει σε μια. Πολύ χρήσιμη είναι και η εικόνα του παιδαγωγού που παρατηρεί καθημερινά το παιδί μέσα στο σχολικό πλαίσιο. Έχοντας συλλέξει όλες αυτές τις διαφορετικές πληροφορίες, ο παιδοψυχίατρος καλείται να κάνει μια ανακοίνωση στους γονείς σχετικά με το τί συμβαίνει στο παιδί τους, από που πηγάζει η εικόνα που βλέπουν, ποιες ενέργειες είναι απαραίτητο να γίνουν, ώστε να διευκολυνθεί το παιδί στην ανάπτυξή του και τέλος, ποια είναι η πρόγνωση σε περίπτωση που αυτές οι ενέργειες δεν πραγματοποιηθούν.

Έκανα αυτή την αδρή περιγραφή ορμώμενος από την αγωνία των γονίων που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με ένα Παιδοψυχίατρο, μη γνωρίζοντας τη διαδικασία της αξιολόγησης.
Οι περισσότεροι από αυτούς τους γονείς έχοντας αγωνία για το τί θα ακούσουν, υιοθετούν μια αμυντική στάση και πολλές φορές κατά τη διάρκεια της λήψης του ιστορικού μιλάνε για τα πιθανά «λάθη» τους και κάνουν αυτοκριτική, πιθανότατα για να προλάβουν τον παιδοψυχίατρο από το να πάρει τη θέση του δικαστή. Σε τέτοιες στιγμές αγωνίας, συχνά έχω δει πως η χρήση του χιούμορ βοηθάει να νιώσουν λίγο πιο άνετα.
Πολλές οικογενειακές ιστορίες σηματοδοτούνται από γεγονότα μη αναστρέψιμα (θάνατοι, ασθένειες, απώλεια εργασίας, μετακόμιση, μετανάστευση, δυστυχήματα, γέννηση ενός μωρού) τα οποία αρκετές φορές αποσταθεροποιούν για κάποιο χρονικό διάστημα την οικογενειακή ισορροπία με αποτέλεσμα ο γονιός εκείνη τη χρονική περίοδο να μην έχει τη δυνατότητα να είναι όσο ψυχικά παρόν χρειάζεται για το παιδί του.
Φαίνεται συχνά πως ένα παιδί με την ικανότητα επεξεργασίας του βιώματος της «απουσίας» που διαθέτει για την ηλικία του, παρερμηνεύει το βίωμα αυτό και υιοθετεί μια αμυντική θέση απέναντι στην ίδια του την ερμηνεία. Διάφορες εικόνες δυσλειτουργίας της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης μπορούν να προκύψουν από αυτό το γεγονός. Ντροπή, ενοχή και φόβος είναι τα κύρια συναισθήματα που αναδύονται και που εκφράζονται με ποικίλους τρόπους (υπερκινητικότητα, τικ, απόσυρση, σωματοποίηση, ευερεθιστότητα κλπ.).
Ο κοινός στόχος των επαγγελματιών υγείας που περιβάλλουν ένα παιδί είναι να το διευκολύνουν στο να περπατήσει το δρόμο της «διαδικασίας ωρίμανσης».
Πολλές φορές οι παρεμβάσεις που γίνονται από τους ειδικούς στα γραφεία είναι απαραίτητο να συμπληρώνονται από παρεμβάσεις που χρειάζεται να γίνουν από τους γονείς μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο, έτσι ώστε το παιδί να νιώσει πως ο κόσμος που τον περιβάλλει είναι περισσότερο γόνιμος για ανάπτυξη και λιγότερο τρομακτικός και άγονος. Οι γονείς προσπαθώντας για μια νέα ισορροπία συχνά φτάνουν σε αδιέξοδα. Σε τέτοιες περιπτώσεις αναδύεται η ανάγκη να έχουν μια στήριξη από έναν ειδικό προκειμένου να αποφευχθούν «οι λακκούβες και οι ύφαλοι» που συναντούν στην πορεία τους, που ολοένα τους αποδυναμώνουν.
Η στήριξη αυτή φαίνεται αρκετές φορές να είναι παρεξηγημένη, καθώς ο ίδιος ο τίτλος «Συμβουλευτική γονέων» ενέχει πολλά διαφορετικά νοήματα, με συνέπεια να μπερδεύει περισσότερο τους ήδη μπερδεμένους γονείς.
Στο άκουσμα αυτού του όρου, οι γονείς συχνά φαντάζονται πως ο ειδικός θα λάβει θέση δικαστή και θα τους μαλώσει, πως θα τους «κουνήσει το δάχτυλο» και θα τους υποχρεώσει να υιοθετήσουν νέες και άγνωστες συμπεριφορές, πως αυτός γνωρίζει και κανένας άλλος τον τρόπο λειτουργίας μιας οικογένειας, με αποτέλεσμα να επιθυμούν να αποφύγουν κάποιο τέτοιο δυσάρεστο βίωμα.

Μια μεγάλη δυσκολία, αλλά και πρόκληση που αντιμετωπίζω στην καθημερινή μου ιατρική πρακτική, είναι το να καταφέρω να μιλήσω στους γονείς σε μια γλώσσα που μπορούν να κατανοήσουν, ώστε να ξεμπερδευτεί το κουβάρι που δημιουργούν παρανοήσεις και παρερμηνείες. Πολλές φορές η ίδια εικόνα της σύγχυσης γλωσσών ανάμεσα σε ιατρό και γονείς αντανακλά τη σύγχυση γλωσσών ανάμεσα σε γονείς και παιδί μέσα στο σπίτι.
Σκέφτομαι πως εάν ο όρος «συμβουλευτική γονέων» ήταν λιγότερο συγχυτικός και κατά συνέπεια υποτιμημένος, η διευκόλυνση της διαδικασίας ωρίμανσης ενός παιδιού θα ήταν πιο στέρεη. Συχνά ψάχνω εναλλακτικούς τίτλους για αυτή τη διαδικασία, όπως «εργασία με γονείς», «συνεργασία με γονείς», «στήριξη γονέων»… δεν ξέρω εάν είναι πιο γόνιμοι και προκαλούν λιγότερη σύγχυση. Αυτή η συνεργασία τις περισσότερες φορές είναι η σημαντικότερη παρέμβαση, αναπόσπαστο μέρος του θεραπευτικού προγραμματισμού και με θεαματικά αποτελέσματα όταν ξεκινάει πρώτη.
Ταυτόχρονα οφείλω να αναφέρω πως αυτή η συνεργασία δεν υποτιμάται μόνο από τους γονείς. Μέσα στη δεκαετή οικονομική κρίση που περνάει η ελληνική οικογένεια φαίνεται πως και η στήριξη εκ μέρους του κράτους είναι ανεπαρκής έως ανύπαρκτη. Τα τελευταία χρόνια ο ΕΟΠΥΥ δεν αναγνωρίζει τη συνεργασία γονέων με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας ως απαραίτητη και ως εκ τούτου έχει σταματήσει να καλύπτει το κόστος της. Η παιδοψυχιατρική κοινότητα οφείλει μέσω του αντιπροσωπευτικού της φορέα (Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος) να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες και δράσεις, ώστε η συνεργασία αυτή να ξαναπάρει τη θέση που της αξίζει. Θεωρώ πως τέτοιες ενέργειες και δράσεις είναι απαραίτητο να στηριχθούν από τους ίδιους τους γονείς αλλά και να συμπληρωθούν και με δικές τους δράσεις. Είναι ό,τι πιο σημαντικό, γονείς και ειδικοί να συμμαχήσουμε στους καιρούς που διανύουμε, κρατώντας πάντα στο μυαλό μας την κοινή επιθυμία, το καλό των παιδιών. Έχουμε ευθύνη να προσπαθήσουμε. Η μη προσπάθεια ίσως να δώσει στα μάτια των παιδιών μια εικόνα αδιαφορίας και ανευθυνότητας.

Διαβάστε το άρθρο και άλλα παρόμοια στο Go On #22

Προσοχή!!! Η αναδημοσίευση του παραπάνω άρθρου ή μέρους του επιτρέπεται μόνο εφόσον αναφέρεται στην καταχώρηση ως πηγή η eforigi.gr με ενεργό σύνδεσμο.